تبیین انطباق سفر انفسی سهراب سپهری با توالی زمانی و ساختار معنایی دفاتر شعری هشت‌کتاب

چکیده مقاله

چکیده

زمینه و هدف: شعر سهراب سپهری، نمایانگر زوایای آشکار و پنهان اندیشه و شخصیت اوست و خط سیر اندیشگانی و هستی‌شناسی او را میتوان در هشت‌کتاب دنبال کرد. به‌گونه‌ای که با پیگیری سیر تاریخی شکل‌گیری و بازشناخت ساختار معنایی هریک از دفاتر هشتگانۀ این اثر، میتوان تصویری از گذار و سفر انفسی سهراب ترسیم کرد. از سوی دیگر واژه‌ها و تعابیر در شعر او حاملان اندیشه، فلسفه و تجربۀ عرفانی شاعر هستند و بر پایۀ همین ویژگی میتوان او را از شاعران حوزۀ شعر مفهومی نیز به حساب آورد.

روش پژوهش: پژوهش حاضر با روش توصیفی‌_‌تحلیلی و رویکرد کل‌نگر و معناشناسانه به تبیین انطباق سفر انفسی سهراب سپهری با ساختار معنایی و توالی زمانی دفاتر هشت‌کتاب پرداخته است.

یافته‌ها: دفاتر هشت کتاب، با عناوین خاصی که خود شاعر بر آنها نهاده است، اطلاعات فراوانی را دربارۀ اندیشه و جهان‌بینی شاعر در بر‌‌دارند که واکاوی آنها دریچه‌های روشنی را به شناخت و تبیین هر چه بهتر نظام فکری و معرفتی سپهری میگشاید. چنانکه نه‌تنها با بررسی توالی شکل‌گیری دفاتر میتوان خط تکامل درونی شاعر را ترسیم و دنبال کرد، بلکه تشخیص و تشریح کانون معنایی هر یک از این دفاتر به عنوان اجزای یک کل منسجم، به فهم ساختار معنایی این اثر و نظام اندیشگانی شاعر کمک شایانی میکند.

نتایج: شعر سپهری به‌علاوۀ داشتن مؤلفه‌های شعر مفهومی، شرح سفری انفسی است که در قالب مجموعه‌ای منسجم و پیوسته به روایت سیر تحول شاعر میپردازد. چنانکه دفتر نخست این مجموعه با بن‌مایۀ ظلمت و پوچی مطلق، تصویرگر دوزخ اندیشۀ شاعر، دفاتر دوم تا چهارم، با مایگان خواب، ذهن‌آگاهی و اندوه طربناک، روایتگر برزخِ اندیشۀ سهراب و دفترهای پنج و شش و هفت با معانی کانونی بصیرت، هیچ‌اندیشی و روشنگری، بیانگر بهشت اندیشۀ شاعر هستند که در نهایت و در دفتر هشتم به فرجام رستگارانه‌ای میانجامد و شاعر در مقام مشاهده و حضور قرار میگیرد.

کلمات کلیدی: سهراب سپهری، هشت‌کتاب، ساختار معنایی، سیر انفسی، توالی زمانی