نقدی بر تصحیحی از طوطی نامه

چکیده مقاله

چکیده

طوطی‌نامه یکی از مجموعه آثار داستانی کهن هندی است که به فارسی ترجمه شده‌اند و می‌توان آن‌ها را در عداد مشترکات فرهنگی ایران و هند به شمار آورد. به نظر می‌رسد که این کتاب، روزگاری بسیار پرطرفدار بوده و همانند برخی دیگر از متون داستانیِ مشابه در ادبیات عامه روایت‌های گوناگونی از آن به وجود آمده است. علاوه بر ترجمۀ ضیاء نخشبی از این اثر با همین عنوان طوطی‌نامه، ترجمه‌های دیگری با نام جواهر‌الاسمار و چهل طوطی نیز در فارسی شهرت یافته‌اند. ترجمۀ ضیاء نخشبی که به سبک نثر فنی معتدل نوشته شده است، مشهورترین ترجمۀ این اثر به فارسی است نفوذ زیاد این  داستان‌ها در میان عامه باعث شده‌ است روایت‌هایی جدید و نیز بازنویسی‌های زیادی از آن به وجود آید. برخی این روایت‌ها به اندازۀ خود متن ترجمۀ ضیاء نخشبی برای تحقیق و پژوهش در نثر فارسی و تحولات سبکی آن ارزشمند هستند. روایت‌های طوطی‌نامه نیز مانند بسیاری از کتاب‌های پرطرف‌دار ادبی، در گذر روزگار دچار تغییرات و انحراف‌هایی از اصل شده است. اخیراً یکی از نمونه‌های بازنوسی‌شده از طوطی‌نامۀ ضیاء نخشبی، با تصحیح و مقدمۀ سیدکمال سیدجوادی در انتشارات قدیانی چاپ و منتشر شده است. اگرچه هدف از تصحیح متن، رسیدن به متنی نزدیک‌تر و حتی در صورت امکان، اصل متن نویسندۀ نخست است اما در برخی از تصحیح‌های متون کهن، گاهی ناکامی تصحیح به صورت بارزی جلوه می‌کند و باعث می‌شود که آن نسخۀ تصحیح شده را هم حداکثر در حد افزوده شدن  یک نسخه به نسخه‌های مشوش گذشته بدانیم. بنابراین با توجه به اهمیت این کتاب در این نوشتار سعی شده است، نکاتی را از این تصحیح که به سبب بی‌دقّتی دچار تغییراتی شده‌اند و نیازمند بازبینی و تنقیح بیشتر هستند، گوشزد کنیم.